Młodość Jędrzeja Śniadeckiego

Jędrzej Śniadecki był najmłodszym z trzech synów właściciela folwarku niedaleko Żnina w Wielkopolsce. Urodził się 30 listopada 1768 r. Rodzice Jędrzeja – Jędrzej i Franciszka z Giszczyńskich, prowadzili tryb życia mieszczan – obywateli Żnina. Ojciec – absolwent słynnej szkoły Lubrańskiego w Poznaniu trudził się piwowarstwem. Zaliczał się on do znaczniejszych mieszczan żninskich pełniąc w miasteczku funkcje wójta, burmistrza i ławnika.
Jędrzej Śniadecki wcześnie został sierotą i znajdował się pod opieką starszych braci, na czele z Janem profesorem matematyki i rektorem Uniwersytetu w Krakowie, a później i Wilnie.

Pierwsze nauki pobierał w szkole klasztornej w Trzemesznie, następnie zaś w gimnazjum Nowodworskim w Krakowie, które ukończył w 1787 r. z wyróżnieniem, otrzymując złoty medal z napisem Diligentiae (tł. za  pilność). Jędrzej Śniadecki początkowo studiował matematykę, lecz szybko zmienił ją na studia medyczne w Szkole Głównej Koronnej w Krakowie, które ukończył w 1791 r. W tym samym roku wyjechał do Włoch i zatrzymał się w Pawii, gdzie wówczas znajdował się słynny uniwersytet medyczny. Dwuletnie studia medyczne we Włoszech zostały uwieńczone zdobyciem przez niego tytułu doktora medycyny i filozofii w 1793 r. Najprawdopodobniej to w Pawii dogłębniej zainteresował się chemią, która była silnie wówczas związana z medycyną. Z Włoch Jędrzej Śniadecki udał się na Wyspy Brytyjskie, gdzie zatrzymał się w stolicy Szkocji w Edynburgu, gdzie znajdowała się jedna z najlepszych szkół medycznych w Europie. Podczas swojego pobytu w Szkocji uzyskał tak wielkie uznanie ze strony swoich przełożonych, że zaproponowano mu ważne stanowisko w Anglii, jednak Jędrzej odmówił i w 1796 r. opuścił Anglię udając się przez Wiedeń do kraju, który w miedzy czasie został rozebrany przez swoich sąsiadów i znalazł się pod obcymi zaborami.

Tutaj czeka go małe rozczarowanie, bowiem pomimo wolnego stanowiska w katedrze chemii w Akademii Wileńskiej, zwlekano z obsadzeniem tej posady przez Jędrzeja Śniadeckiego z powodu jego młodego wieku. Ostatecznie car rosyjski Paweł podpisał nominację Jędrzeja na profesora chemii w Wilnie w   1797 r.

Jędrzej Śniadecki – profesor chemii

Jędrzej Śniadecki objął katedrę profesorską w okresie bardzo ciężkim w życiu naszego narodu. Było to bowiem w dwa lata po trzecim rozbiorze Polski. Państwo nie istniało więc pod względem politycznym. Wilno znalazło się pod zaborem rosyjskim, natomiast sama Szkoła Główna Litewska, czyli Akademia Wileńska, była wówczas uczelnią dobrze zorganizowaną, z liczną kadrą profesorską i duża sławą w Europie.

W takim to momencie rozpoczyna się praca naukowa Jędrzeja Śniadeckiego. Od początku swojej działalności wprowadzał śmiałe innowację jak na przykład prowadzenie wykładów w języku polskim, co nie było łatwe, i ze względu na opór swoich kolegów, jak i ze względu na brak odpowiedniego słownictwa polskiego dla różnych pojęć chemicznych. Owocem pracy nad stworzeniem tego słownictwa będzie napisanie przez niego pierwszego podręcznika do chemii wydanego w 1801 r., który stanie się podstawą nauczania tego przedmiotu w Polsce.  Sam Jędrzej Śniadecki nazywany jest „ojcem polskiego języka chemicznego”. Jego pracownia chemiczna była zaopatrzona w nowoczesne jak na owe czasy przyrządy: wagi analityczne, piece, termometry, tygle i inne naczynia oraz w odczynniki chemiczne w liczbie około dwóch tysięcy, z których wiele sam spreparował. Sprowadzał z zagranicy książki i przyrządy chemiczne, przeznaczając na to nie tylko fundusze uniwersyteckie, ale często i swoje osobiste. Jako profesor Uniwersytetu zasłynął Śniadecki prowadzeniem wykładów w sposób przystępny, prosty – i co najważniejsze – w języku polskim, dzięki czemu jego wykłady cieszyły się niezmierną popularnością. Nie tylko studenci różnych wydziałów, ale profesorowie i lekarze, a nawet damy z „towarzystwa” bywały na jego wykładach.

Oprócz chemii Jędrzej Śniadecki pogłębia również swoje zainteresowania związane z medycyną i biologią, czego owocem są liczne jego opracowania na ten temat, przede wszystkim Teoryja jestestw organicznych. Wśród współczesnych Śniadecki cieszył się opinią najlepszego lekarza na Litwie. W późniejszych latach swojego życia znany był również jako ceniony publicysta.  W latach 1819 – 1822 był prezesem Towarzystwa Szubrawców, organizacji zrzeszającej liberalną, postępową część inteligencji litewskiej. Działa tam pod pseudonimem „Sotwarosa”  litewskiego boga słońca. W 1806 r. powstało w Wilnie Towarzystwo Lekarskie, którego prezesem został Jędrzej Śniadecki. W 1806 r. kupił rozległy majątek w okolicach Wilna, Bołtup. W tym okresie podczas doglądania chorych zaraził się tyfusem, co o mało nie skończyło się jego śmiercią. W okresie napoleońskim i wojny z Rosją wszedł w skład Komisji Rządowej, powołanej na Litwie przez władze francuskie.  Zresztą okres wojen napoleońskich znacznie uszczuplił majątek Jędrzeja Śniadeckiego z powodu przemarszu wojsk przez jego posiadłości, kontrybucję i szykany ze strony władz rosyjskich.

Życie osobiste Jędrzeja Śniadeckiego

Wykłady Śniadeckiego cieszyły się wielkim zainteresowaniem, a jego autorytet jako uczonego w Wilnie był ogromny. Nie był jednak człowiekiem o łatwym charakterze, często był zgryźliwy i dokuczliwy na co zapewne duży wpływ miał jego stan zdrowia. Cierpiał bowiem na częste bóle głowy i stałe zaburzenia układu pokarmowego.  W 1822 r. zapewne ze względu na stan zdrowia przechodzi na emeryturę po 25 latach pracy na katedrze chemii, nie rezygnując z praktyki lekarskiej w Wilnie poświęca się przede wszystkim gospodarstwu wiejskiemu. Katedrę Śniadeckiego objął najzdolniejszy jego uczeń, Ignacy Fonberg. Jędrzej Śniadecki ożenił się z Konstancją Mikułowską oraz był ojcem dwóch córek i syna. Starsza córka Zofia wyszła za mąż za historyka – ziemianina, Michała Balińskiego i obdarzyła Jędrzeja gromadą wnucząt, natomiast młodsza córka, Ludwika obdarzona wybitną urodą i inteligencją, miała bardzo bujne życie, m.in. była natchnieniem Juliusza Słowackiego oraz wyszła za mąż za Michała Czajkowskiego i przeszła na islam. Jedyny syn Józef, pomimo, że staranie wykształcony jednak leniwy i lekkomyślny nastręczał ojcu wiele zmartwień. W 1826 r. objął podjął ponownie prace na uniwersytecie, teraz jednak na medycynie. Został kierownikiem kliniki wewnętrznej uniwersytetu i profesorem medycyny. Wykłady Śniadeckiego, profesora medycyny cieszyły się zasłużoną sławą. Wyrazem szacunku i przywiązania była serdeczna owacja studentów z wygłoszeniem wiersza specjalnie ułożonego na jego cześć oraz ofiarowanie popiersia Śniadeckiemu w dniu jego imienin, a także powołanie go w 1837 roku przez Akademię Medyko-Chirurgiczną w Petersburgu na członka honorowego.
W 1830 r. przeżył dwie tragedie osobiste, najpierw zmarła jego żona, Konstancja, a dwa miesiące później jego ukochany brat i opiekun, Jan Śniadecki.  On sam umiera 11 maja 1838 r. w Wilnie. Jędrzej Śniadecki cieszył się za życia wielkim i powszechnym szacunkiem, a jego śmierć była mocno opłakiwana przez mieszkańców Wilna i okolic. Trumnę z jego zwłokami nieśli na zmianę studenci, a orszak żałobny miał liczyć podobno aż 20 tysięcy ludzi. Za miastem usypali studenci swemu mistrzowi kopiec z krzyżem, zwany Jędrzejówką. Pochowany został na cmentarzu we wsi Horodniki koło Bołtupia obok zmarłej osiem lat wcześniej żony.

Wybrane dzieła Jędrzeja Śniadeckiego z chemii

  1. Początki chemii stosownie do teraźniejszego tej umiejętności stanu dla pożytku uczniów i słuchaczów ułożone i za wzór lekcyj akademickich służyć mające (I wydanie w 1801 r., II wyd. w 1807 r., a III wyd. w latach 1816-1817) – był to pierwszy polski podręcznik chemii.

  2. O rozpuszczalności (wyd. w 1808 r.) – rozprawa dotycząca istoty roztworów.

  3. Rozprawa o nowym metalu w surowej platynie odkrytym (wyd. w 1808 r.) – rozprawa z badań uwieńczonych odkryciem nowego pierwiastka w rudzie platynowej – „westu”.

  4. Objaśnienie niektórych punktów w nauce o ciepliku (wyd. w 1815 r.) – rozprawa dotycząca zagadnieniu ciepła.

  5. O żelazie meteorycznym rzeczyckim (wyd. 1815-1822 r.) – praca  dotycząca analizy chemicznej meteorytu, jaki spadł w 1810 roku w ówczesnym powiecie rzeczyckim

  6. O potrzebie połączenia nauki stosunków chemicznych z teorią rozpuszczania (wyd. w 1817 r.) – rozprawa pogłębiająca wcześniejsze badania dotyczące istoty roztworów.

Wybrane daty z życia Jędrzeja Śniadeckiego:

* 1768 – 30 listopada urodził się Jędrzej Śniadecki
* 1787 – ukończył gimnazjum Nowodworskie i wstąpił do Szkoły Głównej Koronnej
* 1791 – wyjechał na studia do Włoch
* 1793 – uzyskał w Pawii stopień doktora medycyny i filozofii, następnie wyjechał do Edynburga
* 1796 – powrócił do kraju
* 1797 – objął katedrę chemii w Akademii Wileńskiej
* 1799 – wygłosił na uroczystym otwarciu roku akademickiego 1799/1800 „Mowę o niepewności zdań i nauk na doświadczeniu fundowanych”
* 1801 – wydał „Początki chemii” (I wydanie)
* 1804 – wydał „Teoryję jestestw organicznych” (tom I)
* 1805 – wygłosił w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk wykład: „Rzecz o rozpuszczaniu”
* 1805 – założył (wraz z prof. Grodeckim i ks. Jundziłłem) „Dziennik Wileński”
* 1805 – ogłosił w Dzienniku Wileńskim: „Uwagi o fizycznym wychowaniu dzieci”
* 1806 – kupił posiadłość ziemską Bołtup
* 1807 – zaraził się tyfusem podczas doglądania rannych w szpitalu wojskowym
* 1807 – wydał „Początki chemii” (II wydanie)
* 1808 – wydał „Rozprawę o nowym metallu w surowej platynie odkrytym”
* 1811 – wydał „Teoryję jestestw organicznych” (tom II)
* 1815 – opracował „Objaśnienie niektórych punktów w nauce o ciepliku”
* 1815 – ogłosił w Dzienniku Wileńskim: „O pokarmach, napojach i sposobie życia w ogólności pod względem lekarskim”
* 1816 – 1817 – wydał „Początki chemii” (III wydanie)
* 1819 – Śniadecki – Sotwaros został obrany prezesem Towarzystwa Szubrawców
* 1822 – ogłosił w Dzienniku Wileńskim: „O żelazie meteorycznym rzeczyckim”
* 1822 – ustąpił z katedry chemii
* 1825 – objął prowadzenie kliniki
* 1830 – śmierć brata – Jana Śniadeckiego
* 1838 – 11 maja śmierć Jędrzeja Śniadeckiego